W przeszłości, zarówno bariery prawne jak i kulturowe powodowały, że wiele saudyjskich kobiet nie było aktywnych zawodowo. W artykule zatytułowanym „Oil, Islam, and Women” opublikowanym w 2008 roku przez prestiżowe czasopismo z dziedziny nauk politycznych American Political Science Review Michael L. Ross wskazuje, że fakt, iż Arabia Saudyjska jest krajem bogatym surowce, mógł również przyczyniać się do niskiego zatrudnienia kobiet. Taki status quo autor tłumaczy tym, że gospodarka oparta na ropie nie wymaga masowej siły roboczej i przez to ogranicza aktywizację zawodową płci pięknej. Przykładowo w 1992 roku liczba Saudyjek na rynku pracy wynosiła zaledwie 12,8 procent.
Program reform Vision 2030 zmienił tę sytuację diametralnie. W 2022 roku wskaźnik aktywności zawodowej kobiet w Arabii Saudyjskiej wynosił 34,4 procent. Sceptycy reform wskazują jednak, że kobiety często obejmują stanowiska niskopłatne lub dotychczas zajmowane przez niewykwalifikowanych migrantów, takie jak np. praca w sklepie lub obsłudze klienta. Bliższe spojrzenie na obecną sytuację na rynku pracy wskazuje jednak, że wzmocnienie pozycji kobiet to nie tylko dane statystyczne. Inicjatywa Vision 2030, której głównym elementem jest uczynienie Arabii Saudyjskiej liderem w dziedzinach związanych z techniką, przyczyniło się do realnej zmiany pozycji kobiet w saudyjskim społeczeństwie. Saudyjki wkraczając na rynek pracy, przełamują istniejące stereotypy oraz podejmują zatrudnienie w zawodach tradycyjnie zdominowanych przez mężczyzn.
W transformacji sytuacji kobiet na rynku pracy edukacja odgrywa podstawową rolę. Według oficjalnych danych kobiety w Królestwie Arabii Saudyjskiej stanowią obecnie 38 procent wszystkich studentów kierunków STEM (nauki ścisłe, kierunki techniczne, inżynieria i matematyka) na uczelniach wyższych w Arabii Saudyjskiej. To wynik ponad dwukrotnie wyższy od globalnej średniej, która — jak podaje UNESCO — wynosi zaledwie 18 procent. Jeszcze bardziej imponujące są dane z dziedziny informatyki: 59 procent absolwentów studiów informatycznych w KAS to kobiety.
Te przemiany mają wymiar nie tylko ekonomiczny, ale także społeczny. Dzięki nim zmienia się struktura saudyjskiego rynku pracy — kobiety coraz częściej zajmują stanowiska w firmach zajmujących się telekomunikacją, informatyką, cyberbezpieczeństwem czy sztuczną inteligencją Co ciekawe, zawody te jeszcze dekadę temu były zdominowane przez mężczyzn. Obecnie rolę modelowych bohaterek pełnią dziś saudyjskie naukowczynie, np. dr Hayat Sindi (biotechnolożka, ambasadorka dobrej woli UNESCO) oraz liderki biznesu.
Rozmaite inicjatywy wspierane przez rząd również przyczyniają się do osiągnięcia równości płci w nauce i technice. Przykładowo w ramach projektu Tuwaiq, w 2021 roku powstała pierwsza w regionie Akademia Programistów Apple, przeznaczona wyłącznie dla kobiet. W ramach tego programu, wyróżnionego w prestiżowych nagrodach EQUALS in Tech Awards, przeszkolono setki kobiet w zakresie kodowania, projektowania aplikacji i przedsiębiorczości.
Podobnie w programie Elevate zainicjowanym przez Saudyjską Agencję ds. Danych i Sztucznej Inteligencji (SDAIA), do końca br. ma być przeszkolonych 25 000 kobiet z całego świata w dziedzinie AI i analizy danych. Takie międzynarodowe inicjatywy, które wychodzą bezpośrednio od rządu, wskazują, że kraj zainteresowany jest nie tylko wytwarzaniem lokalnej siły roboczej, ale stawia sobie za cel równość kobiet.
Rządowe wsparcie przekłada się również na wzrost liczby kobiet w start-upach oraz małych i średnich przedsiębiorstwach. Według danych Monsha’at [saudyjska instytucja zajmująca się regulacją, wspieraniem i rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw w Arabii Saudyjskiej — przyp. red.] z 2023 roku, 45 procent saudyjskich start-upów jest zakładanych lub współprowadzonych przez kobiety. Rządowe programy jak np. Monsha’at zapewniają nie tylko finansowanie, ale także dostęp do mentorów i międzynarodowych platform współpracy.
W minionych latach Arabia Saudyjska osiągnęła wiele zarówno w kwestii emancypacji kobiet, jak i rozwoju techniki. Wyzwania jednak wciąż pozostają. Jednym z głównych problemów jest niski poziom inwestycji w badania i rozwój, które w krajach Zatoki wynoszą jedynie 0,7 procent PKB. Arabia Saudyjska, aby w pełni zrealizować cel i stać się technologiczną potęgą, musi zwiększyć nakłady finansowe na badania oraz aktywnie wspierać udział kobiet w nauce i innowacjach. Takie próby podejmuje się, organizując kampanie społeczne, międzynarodowe konferencje oraz programy uczelniane. W kraju przeprowadza się turnieje hackathonów, które przyciągają dużą liczbę kobiet, a studentki często zostają laureatkami takich konkursów.
Według raportu Future of Jobs Report 2025 przygotowanego przez Światowe Forum Ekonomiczne, to właśnie nauka i technika będzie mieć największy wpływ na przekształcanie firm do 2030 roku, dlatego nacisk na udział kobiet w nauce i technice pozwoli im na łatwą adaptację do nowych wymagań rynku pracy. W najbliższym czasie przewiduje się utworzenie milionów nowych miejsc pracy, głównie związanych z IT, a Arabia Saudyjska ma potencjał, aby stać się centrum innowacji w wydaniu kobiecym.
Przemiany w Arabii Saudyjskiej dowodzą, że inwestycja w kobiety to nie tylko działania na rzecz osiągnięcia równości, ale motor transformacji gospodarczej i społecznej. Dzięki połączeniu polityki, kapitału i zmiany kulturowej, kraj ma szansę stać się globalnym wzorem inkluzywności ery cyfrowej.
Beata Polok*
*Dr Beata Polok jest ekspertem ds. praw kobiet w islamie. Obecnie współpracuje z Centrum Badań Prawnych Haqaiq w Rijadzie oraz z Oxford Centre for Islamic Studies. Piastuje również stanowisko dyrektora Wydziału Prawa na Uniwersytecie Dar Al Hekma w Dżuddzie.
Fot. Anvita Gupta/Fast Company Middle East, Saudi Tourism Athority, Effat University, Digival, Arabian Business
© Future Arabia
