W 2016 roku Arabia Saudyjska ogłosiła początek reform społeczno-gospodarczych znanych jako Vision 2030. Projekt ten ma na celu dywersyfikację saudyjskiej gospodarki oraz uniezależnienie kraju od dochodów z ropy naftowej. Jednym z kluczowych elementów tej strategii jest zwiększenie udziału kobiet w rynku pracy, a także zapewnienie im nowych możliwości zawodowych i dostępu do szkoleń.
Jako że ponad połowę saudyjskich absolwentów uczelni wyższych stanowią kobiety, władze KAS starają się inwestować w ich rozwój, wspierać ich talenty oraz stworzyć warunki, w których będą mogły w pełni uczestniczyć w życiu gospodarczym i społecznym kraju.
Wizja 2030 zakładała stworzenie miliona miejsc pracy dla kobiet oraz zwiększenie ich udziału do ponad 30 procent. Ten cel już osiągnięto, a według statystyk kobiety stanowią 34,5 procent pracujących obywateli KSA (w porównaniu do 79,9 procent mężczyzn).
Aby zrealizować plan Vision 2030, władze Arabii Saudyjskiej podjęły wiele reform prawnych, inicjatyw i programów bezpośrednio promujących edukację, zatrudnienie i przedsiębiorczość kobiet. Ponadto wprowadzono zmiany w przepisach prawnych, które wpływają na poprawę sytuacji kobiet — na przykład kodeks prawa rodzinnego.
Jedną z najszerzej komentowanych reform, które obrazują nowy kierunek, w jakim podąża Arabia Saudyjska, było w 2018 roku zniesienie zakazu prowadzenia pojazdów przez kobiety. Ta zmiana stała się sygnałem nowej ery, w której kobiety zyskały większą autonomię i kontrolę nad swoim życiem. Szacuje się, że do 2030 roku decyzja ta może przynieść królestwu nawet 90 miliardów USD.
Kolejnym przejawem transformacji jest stopniowe ograniczanie segregacji płciowej. Ta praktyka, egzekwowana zarówno przez prawo, jak i normy kulturowe, ograniczała udział kobiet w życiu publicznym, w tym w edukacji oraz zatrudnieniu. Chociaż nie była skodyfikowaną normą prawną, głęboko zakorzeniła się w saudyjskich tradycjach.
Od 2015 roku stopniowo wprowadza się nowelizacje w prawie pracy, które są kolejnym krokiem ku większej aktywizacji kobiet w życiu zawodowym i społecznym. I tak np. zmieniono definicję „pracownika” z „każdej osoby fizycznej” na „każdą osobę fizyczną – kobietę i mężczyznę”. Kodeks pracy w osobnym rozdziale reguluje również zatrudnienie kobiet oraz chroni stosunek pracy kobiet w ciąży.
Transformacja społeczna w Arabii Saudyjskiej jest z pewnością zjawiskiem pozytywnym, ale wiąże się także z nowymi wyzwaniami. Wraz z integracją kobiet we wcześniej zdominowanych przez mężczyzn zawodach wzrasta ryzyko molestowania lub mobbingu. Aby przeciwdziałać tym problemom, w 2018 roku saudyjski rząd wprowadził ustawę o przeciwdziałaniu molestowaniu, które podlega karze pozbawienia wolności do pięciu lat oraz grzywną nieprzekraczającą 300 000 riali (ok. 300 000 złotych).
Wspomniany kodeks prawa rodzinnego zapewnia kobietom większą ochronę podczas rozwodu, obowiązek rejestracji aktów stanu cywilnego oraz większą swobodę w sprawach dotyczących opieki nad dziećmi. Dodatkowo wprowadzono zmiany w regulacjach dotyczących wydawania paszportów — od 2019 roku dorosła kobieta nie potrzebuje już zgody opiekuna (ojca lub męża) na wydanie tego dokumentu. W kraju stopniowo ogranicza się również prawa dotyczące opieki nad kobietą przez jej prawnego opiekuna (tzw. guardianship laws) oraz regularnie wprowadza inne reformy mające na celu poprawę sytuacji kobiet w społeczeństwie.
Wyniki wspomnianych działań są imponujące. W 1992 roku wskaźnik uczestnictwa kobiet na saudyjskim rynku pracy wynosił zaledwie 5,4 procent — 15 lat później kobiety stanowiły mniej niż 15 procent krajowej siły roboczej. W raporcie Global Gender Gap z 2012 roku udział kobiet w saudyjskim rynku pracy plasował KAS na 135. miejscu spośród 146 krajów. Dekadę później ten sam dokument wskazuje Arabię Saudyjską jako jeden z krajów o największym postępie w likwidowaniu różnic ze względu na płeć — Królestwo awansuje o 20 miejsc w rankingu.
Warto odnotować również to, że reformy mają na celu wspieranie kobiet jako przedsiębiorców. Przedstawicielki płci pięknej obecnie są właścicielkami 45 procent małych i średnich firm. Branże, w których kobiety znajdują zatrudnienie, coraz rzadziej należą do tradycyjnych gałęzi gospodarki, jak np. edukacja czy handel. W 2021 roku udział kobiet w IT i telekomunikacji w Arabii Saudyjskiej wyniósł 28 procent — średnia europejska to 17,5 procent.
Przez dziesięciolecia Arabia Saudyjska nie cieszyła się dobrą prasą, jeśli chodzi o pozycję kobiet. Wiele kontrowersji wzbudził wybór Królestwa Arabii Saudyjskiej na przewodniczącego Komisji Statusu Kobiet w marcu 2024 roku. Należy jednak zwrócić uwagę na imponujący postęp, jaki kraj poczynił w kwestii umacniania pozycji kobiet. Wszystkie te zmiany odzwierciedlają kompleksowe podejście do tworzenia inkluzywnego społeczeństwa zgodnego z celami programu Vision 2030, oraz sprawiają, że Arabia Saudyjska staje się miejscem, w którym kobiety mogą marzyć o lepszej przyszłości i realizować swoje ambicje.
Beata Polok*
© Future Arabia
Fot. Visitsaudi.com
*Dr Beata Polok jest ekspertem ds. praw kobiet w islamie. Obecnie współpracuje z Centrum Badań Prawnych Haqaiq w Rijadzie oraz z Oxford Centre for Islamic Studies. Piastuje również stanowisko dyrektora Wydziału Prawa na Uniwersytecie Dar Al Hekma w Dżuddzie.
