Arabia Saudyjska od dawna kojarzy się z ropą naftową, której eksploatacja i eksport przynosi temu krajowi ogromne zyski. Od lat 70. XX wieku wraz ze Stanami Zjednoczonymi i Związkiem Radzieckim (po 1992 r. z Federacją Rosyjską) Królestwo niezmiennie znajdowało się w pierwszej trójce największych globalnych producentów tego surowca. Ropa naftowa i gaz ziemny, w które obfitują kraje Bliskiego Wschodu, znajdują się we wschodniej części Półwyspu Arabskiego w obrębie skał osadowych należących do platformy arabskiej. Jest to struktura geologiczna zbudowana z lekko nachylonych ku północnemu wschodowi warstw wapieni, piaskowców i anhydrytów. Jednak w rządowym programie Saudi Vision 2030 dużo uwagi poświęca się również innym surowcom oraz innemu obszarowi. Obecnie bowiem poszukiwania złóż mineralnych koncentrują się na zachodniej części zwanej tarczą arabską, stanowiącą cokół krystalicznych skał z ogromnym potencjałem złożowym.
Plany Saudyjczyków przedstawione w Vision 2030 zakładają zakrojony na szeroką skalę program eksploatacji surowców metalicznych niezbędnych do przeprowadzenia transformacji energetycznej obejmującej m.in. wykorzystanie nowoczesnych technologii wytwarzania i magazynowania energii oraz powszechną elektryfikację. Pozwoli to również zdywersyfikować główne źródło przychodu poprzez eksport tychże metali. Dzięki temu Królestwo będzie mogło stopniowo odchodzić od wydobycia i sprzedaży węglowodorów.
Mapa geologiczna Półwyspu Arabskiego z uproszczonym podziałem na jednostki geologiczne, okresy i typy skał.
fot. opracowanie autora
Tarcza arabska stanowi ponad jedną trzecią powierzchni KAS, a zgromadzone w niej zasoby minerałów metalicznych są ogromne. Podczas gdy budowa platformy arabskiej ze złożami ropy i gazu jest stosunkowo dobrze zbadana, skały krystaliczne tarczy są wciąż na etapie rozpoznawania. Ministerstwa Energii oraz Przemysłu i Zasobów Naturalnych początkowo wyceniało znajdujące się tam zasoby na 1,3 biliona dolarów, ale ostatnio podwoiły te szacunki do 2,6 biliona. Saudyjska Służba Geologiczna w liczącym ponad tysiąc stron raporcie wyszczególniła ponad 5,5 tysiąca miejsc o zróżnicowanej zawartości cennych pierwiastków. Wyszczególnionych jest tam około dwóch i pół tysiąca miejsc występowania minerałów metalicznych takich jak: złoto (ok. 850), miedź (ok. 600), srebro (ok. 260) oraz żelazo, chrom, cynk i inne, jak również około trzech tysięcy miejsc z surowcami chemicznymi i budowlanymi. Te ostatnie występują na całym obszarze Królestwa i obejmują złoża fosforytów wyceniane na ponad 320 miliardów dolarów i stanowiące 60 procent portfolio największej spółki górniczej Ma’aden należącej do Saudów. Tego typu kopaliny są podstawowym składnikiem nawozów, ale można tam również znaleźć koncentracje pierwiastków ziem rzadkich i uranu, których rola jest nie do przecenienia we współczesnej technice i energetyce.
Lokalizacja złóż mineralnych w Królestwie Arabii Saudyjskiej. Zwraca uwagę nagromadzenie wystąpień minerałów metalicznych w zachodniej części Królestwa.
fot. Saudyjska Służba Geologiczna
Szczegółowe rozpoznanie geologiczne oraz budowa kopalni wraz z infrastrukturą drogową, wodną i energetyczną wymagają nakładów w kwocie 13 miliardów dolarów. Plany są śmiałe, ale Arabia Saudyjska już w drugiej dekadzie XXI wieku pokazała, że jest w stanie znacznie zwiększyć wydobycie miedzi o 60 procent, złota o 12 procent, czy cynku o 24 procent, co dało w sumie wzrost z 1,9 do 5,3 miliarda dolarów wpływających do królewskiego budżetu.
Dokładniejsze rozpoznanie geologiczne oraz nadzorowanie projektów wydobywczych na tak dużą skalę wymagają sprawnego obiegu informacji. W tym celu powstał program obejmujący realizację 271 szczegółowych map geologicznych tarczy arabskiej w skali 1:100 000. Ta największa kompleksowa inicjatywa strategiczna dla górnictwa w Królestwie jest realizowana we współpracy z Chińską Służbą Geologiczną. W ramach tego planu w siedzibie Archiwum Geologicznego Saudyjskiej Służby Geologicznej w Dżuddzie powstaje biblioteka cyfrowa mająca za zadanie gromadzenie i archiwizację obrazów satelitarnych i zdjęć geofizycznych terenu, danych geochemicznych, magnetycznych i radiometrycznych. Tam również następuje rozbudowa Narodowej Cyfrowej Biblioteki Wiertniczej z centrum zdigitalizowanych rdzeni wiertniczych, bazującej na gromadzonych od dawna próbkach skalnych oraz rdzeniach geologicznych pozyskanych z licznych wierceń, z których niektóre dochodziły do głębokości prawie 10 tysięcy metrów. Zebrane informacje będą analizowane za pomocą algorytmów sztucznej inteligencji w Centrum Sztucznej Inteligencji i Analizy Danych Geologicznych (Artificial Intelligence Geological Data Analytics Center).
Przykład rdzenia wiertniczego.
fot. northernminer.com
Tempo działań i sprawność realizacji programu robi ogromne wrażenie i służy temu, aby lepiej poznać budowę geologiczną regionu wraz ze znajdującymi się w nim złożami, jak również w wygodny i sprawny sposób udostępniać te dane inwestorom, którzy starają się o koncesje poszukiwawcze.
Oprócz eksploatacji ropy i jej petrochemicznego przetwarzania górnictwo ma stanowić ważną część gospodarki Królestwa. Saudyjski rozkwit przemysłu wydobywczego nastąpił po zmianach systemu prawnego w latach 2020–2021. Rychło pojawiły się więc inwestycje. Ponadto wprowadzono wiele zachęt i usprawnień zarówno saudyjskim, jak i międzynarodowym podmiotom górniczym. Dzięki temu Królestwo jest obecnie najszybciej rozwijającym się i najbardziej przyjaznym regulacyjnie i inwestycyjnie regionem na świecie, a kraj znalazł się na drugim miejscu pod względem udogodnień w otrzymywaniu koncesji poszukiwawczych i wydobywczych. Od czasu wprowadzenia nowego prawa Arabia Saudyjska przyznała ponad 2000 zezwoleń na wydobycie surowców lokalnym i zagranicznym firmom, odnotowując tym samym 138-procentowy wzrost liczby wydanych licencji eksploatacyjnych. Dzięki platformie gromadzącej i udostępniającej dane możliwe jest uzyskanie przez firmy górnicze licencji w ciągu 60 dni. Ponadto rozważa się wprowadzenie indeksu giełdowego metali wzorowanego na australijskim ASX 300 Metals & Mining, a także planuje uruchomienie platformy handlu metalami niezbędnymi do elektryfikacji, w tym grafitu i pierwiastków ziem rzadkich, których nie ma ani na Londyńskiej Giełdzie Metali, ani na Chicago Mercantile Exchange. Indeks ma być również stosowany do wymiany handlowej innych metali, takich jak lit, kobalt i nikiel, dla których nie ma w regionie wystandaryzowanych metod ustalania cen.
Jeden z zakładów przetwórczych Ma’aden.
fot. thesaudiboom.com, Ma’aden
Oprócz opracowania systemów cyfrowych Arabia Saudyjska musi rozwiązać kwestię dostaw: region staje się na tyle ważny, że Londyńska Giełda Metali zamierza uwzględnić ośrodek w leżącej na wybrzeżu Morza Czerwonego Dżuddzie jako nowe i kluczowe centrum dystrybucji miedzi i cynku.
Królestwo planuje konsekwentnie rozwijać ten obszar gospodarki i w ciągu najbliższych trzech latach zamierza potroić wydatki na prace poszukiwawcze, szczególnie jeśli chodzi złoża metali. Wszystkie te działania mają pomóc Arabii Saudyjskiej stać się głównym hubem surowcowym i liderem państw tzw. Super Regionu, który skupiałby instytucje rządowe i firmy wydobywcze z Afryki, Bliskiego Wschodu i Azji Środkowej. Jeśli kraj konsekwentnie będzie realizował te plany, to ma szanse znacznie podnieść i tak już znaczącą rolę w regionie. W tej dziedzinie Arabia Saudyjska jest równie aktywna, albowiem organizuje zakrojone na szeroką skalę cykliczne konferencje Future Minerals Forum pod patronatem Ministerstwo Przemysłu i Zasobów Mineralnych w Międzynarodowym Centrum Konferencyjnym Króla Abd al-Aziza w Rijadzie. Głównym tematem omawianym podczas tych wydarzeń są surowce mineralne i energetyka. W 2024 pojawiło się ponad 13 tysięcy delegatów z ponad 140 krajów. Kolejne jest planowane na styczeń 2025 r.
Mansura Masara — najnowsza, największa i najbardziej zaawansowana technicznie kopalnia złota w Arabii Saudyjskiej. Wydobycie w 2022 r. wyniosło prawie 12 tysięcy uncji.
fot. thesaudiboom.com
Ambicje Królestwa w zakresie poszukiwań, eksploatacji i wykorzystania zasobów mineralnych są ogromne. Za planami i słowami idą realne działania: intensywność we wdrażaniu nowoczesnych systemów gromadzenia i udostępniania danych geologicznych oraz zarządzania koncesjami, jak również ułatwienia prawne i zachęty finansowe dla podmiotów górniczych muszą wzbudzać przynajmniej uznanie. Nie powinien zatem zaskakiwać fakt, że w 2027 roku Arabia Saudyjska będzie gospodarzem międzynarodowego forum, którego tematem będzie bogactwo naturalne, w który ten kraj jest niezwykle ubogi: woda.
Jan Witold*
* Jan Witold — doktor nauk geologicznych, miłośnik historii i filozofii nauki, tłumacz.
© Future Arabia
